اسلام گسترده‌ترین دین در قزاقستان است و دولت تاکید زیادی بر کنترل فعالیت های مذهبی برای حفظ ثبات و جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی دارد. بخش مهمی از این کار تنظیم فعالیت‌های سازمان‌های مذهبی و مؤسسات آموزشی و همچنین اقداماتی برای مبارزه با رادیکال‌سازی است.

کنترل از طریق کمیته امور مذهبی وزارت فرهنگ و اطلاعات اعمال می‌شود که مقررات مربوط به فعالیت مساجد و سایر مؤسسات مذهبی را تدوین می کند. به عنوان مثال، یک سازمان مذهبی برای ثبت‌نام باید تحت بازرسی دولتی قرار گیرد تا از رعایت اساسنامه و اصولی که با قانون مغایرت ندارد، اطمینان حاصل شود. این امر به جلوگیری از ظهور گروه‌هایی که ایدئولوژی‌های افراطی را ترویج می کنند، کمک می کند.

افزون بر این، قزاقستان به طور فعال آموزش مذهبی را تنظیم می کند. این کشور برای جلوگیری از گسترش ایدئولوژی های رادیکال در میان جوانان، الزاماتی را برای برنامه های درسی در مدارس ایجاد کرده است. نظارت همچنین فعالیت‌های مؤسسات آموزشی مذهبی خارجی که دانش‌آموزان قزاقستانی در آنها تحصیل می‌کنند را دربرمی‌گیرد. پس از بازگشت، آنها ملزم به گذراندن دوره‌های آموزشی معتبر دولتی هستند تا مدارک آنها به رسمیت شناخته شود.

در نتیجه این تلاش ها، قزاقستان موفق شده است تا گسترش افکار مخرب را کاهش دهد، اگرچه حفظ تعادل بین آزادی مذهبی و امنیت دولتی همچنان یک چالش است. دریافت آموزش‌های دینی در خارج از کشور توسط شهروندان آسیای میانه در سال های اول استقلال نگران‌کننده نبود اما، بعدها باعث نگرانی سازمان های دولتی شد.

 سفرهای کنترل‌نشده و تحصیل در مؤسسات مذهبی مشکوک در کشورهای خاورمیانه به گسترش فعالانه‌ی تبلیغات مذهبی بیگانه به ویژه ایدئولوژی رادیکال، در کشورهای آسیای مرکزی کمک کرد. این امر منجر به اتخاذ تصمیمی توسط سازمان های دولتی برای تشدید قوانین در حوزه مذهبی با هدف اقداماتی برای محدود کردن خروج جوانان به خارج از کشور شد.

به ویژه، دلایل اقدامات محدودکننده برای تحصیلات دینی در خارج از کشور به شرح زیر است:

- تهدید افراط‌گرایی: برخی نهادهای مذهبی در خارج از کشور به ویژه در خاورمیانه، با جنبش‌های رادیکالی مرتبط هستند که می توانند بر جوانان تأثیرگذار باشند.

- کنترل آموزش دینی: مقامات به دنبال ارائه آموزش بر اساس سنت های محلی اسلامی هستند تا از گسترش عقاید مذهبی بیگانه جلوگیری کنند.

- کاهش تهدیدات افراطی به عنوان بخشی از استراتژی دولت برای مقابله با افراط گرایی و تروریسم.

تاجیکستان

در سال ۲۰۱۱، تاجیکستان اصلاحاتی را به تصویب رساند که به موجب آن امکان دریافت آموزش دینی در خارج از کشور تنها با رضایت مقامات و صرفا پس از تکمیل تحصیلات آن در کشور امکان‌پذیر است. رئیس‌جمهور امامعلی رحمان گفت که تاجیک ها در مدارس خارجی "نه ملا، بلکه تروریست می شوند. "

بر اساس گزارش کمیته امور مذهبی کشور، از سال ۲۰۱۰، بیش از ۳ هزار شهروند غیرقانونی تحت آموزش دینی در یمن، سوریه، مصر، پاکستان، افغانستان و عراق به وطن خود بازگردانده شده اند. در سال ۲۰۲۳، تاجیکستان حدود ده طلبه را که در مدارس مذهبی بنگلادش تحصیل می کردند، به کشور خود بازگرداند.

با در نظر گرفتن واقعیت‌های وضعیت مذهبی در قزاقستان، کمیته امور مذهبی تلاش کرد تا در سال ۲۰۱۸ لایحه "تغییرات و اضافات برخی از قوانین قانونی جمهوری قزاقستان را در مورد فعالیت ها و انجمن‌های مذهبی" به عنوان بخشی از بهبود قوانین جاری در زمینه دین، اصلاح کند. این اصلاحات شامل محدود کردن دریافت آموزش الهیات/مذهبی خارجی توسط شهروندان قزاقستان بود.

لازم به ذکر است که شرط لازم برای دریافت آموزش الهیات خارجی، شکل گیری دانش اولیه دینی در درون مؤسسات مذهبی قزاقستان بود.

به گفته توسعه دهندگان، این اقدام با هدف توسعه مدرسه داخلی آموزش دینی انجام شد. همچنین این قانون مانعی برای نفوذ افکار بیگانه و مخرب خواهد شد که حاملان آن غالباً جوانانی هستند که زود به خارج از کشور رفته و در آنجا تحصیلات دینی دریافت کرده اند. با این حال، این اصلاحات در قانون فعلی گنجانده نشده است. این اقدام جدید نیست. با توجه به تجربه ترکیه و مالزی، شهروندان این کشورها پس از دریافت سطح دانش پایه در کشور خود می توانند تحصیلات دینی را در دانشگاه های کشورهای عربی ادامه دهند.

قرقیزستان

محدودیت مشابهی برای آموزش دینی در خارج از کشور در شرایط کنونی در کشور همسایه قرقیزستان مورد بحث قرار گرفته است. به عنوان مثال، «به منظور جلوگیری از نفوذ آموزه‌های دینی مخرب در خارج از کشور، ساکنان قرقیزستان باید خروج خود را با کمیسیون دولتی امور مذهبی هماهنگ کنند.

 این اقدام همچنین برای حفظ آمار افرادی که مایل به دریافت آموزش دینی خارجی هستند انجام می شود. افزون بر این، در صورت عدم انجام آن، مدارک تایید شده اتمام آموزش دینی در قلمرو جمهوری قرقیزستان باطل تلقی می شود. در سال جاری نیز اصلاحات مشابهی در قانون فعلی در نظر گرفته شده است.

امروزه، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان سیستم‌های آموزشی کامل خود را برای دریافت آموزش‌های دینی/الهیاتی به صورت رایگان اجرا می‌کنند. لازم است به موضع اداره دینی مسلمانان قزاقستان توجه شود که اکیداً توصیه می کند افراد آموزش‌های ابتدایی دینی را در وطن خود دریافت کنند و تنها پس از آن برای تعمیق بیشتر دانش الهیات خود به خارج از کشور سفر کنند.

 به عنوان مثال، میان قزاقستان و دانشگاه مشهور الازهر (مصر)، موسسه Haseki (ترکیه)، دانشگاه اسلامی تاشکند (ازبکستان) و همچنین موسسات آموزشی الهیات روسیه تفاهم‌نامه‌هایی وجود دارد. اگر آنها مجوز مفتیات را داشته باشند، قزاقستانی ها می توانند در هر یک از این موسسات ثبت نام کنند.

نکته:

کنترل فعالیت های مذهبی در قزاقستان نقش مهمی در حفظ ثبات و جلوگیری از گسترش افکار رادیکال دارد. مقامات با معرفی مکانیسم‌های کنترلی نظیر صدور مجوز برای سازمان‌های مذهبی، تنظیم برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی پیشگیرانه به مردم، به دنبال متعادل کردن مقررات و احترام به آزادی بیان مذهبی هستند.

اقدامات برای تنظیم فعالیت های مؤسسات مذهبی و برنامه های آموزشی با هدف به حداقل رساندن خطرات رادیکالیزه شدن و محافظت از جامعه است. اما توجه به این نکته حائز اهمیت است که دخالت بیش از حد دولت می تواند منجر به کاهش سطح اعتماد به نهادهای مذهبی و ایجاد تنش اجتماعی شود. در این زمینه، تلاش برای ارتقای سواد دینی و تقویت همکاری بین دولت و رهبران دینی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

بنابراین، بهبود بیشتر سیستم نظارتی مستلزم ایجاد تعادل بین کنترل و ترغیب و تشویق به گفتگو است تا از محدودیت‌هایی که می‌تواند پیامدهای منفی برای جامعه ایجاد کند، اجتناب شود.

منبع:https://kazislam.kz/ru/kontrol-nad-religioznym-obrazovaniem-v-central-noj-azii-mery-i-posledstviya/